ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ

Τουρκοκρατία

Η Αλμωπία υποδουλώθηκε στους Τούρκους κατά πάσα πιθανότητα μεταξύ του 1385 και 1389 με την εκστρατεία του Μουράτ Α΄ και του Τιμουρτάς πασά. Η παράδοση συνδέει το γεγονός με το Γαζή Εβρενός, που έκανε έδρα του τα Γιαννιτσά.. Από εδώ ξεκινάει η προσπάθεια για τον εξισλαμισμό της ευρύτερης περιοχής, γιατί ήθελαν οι κατακτητές να εδραιώσουν την κυριαρχία τους και δια μέσου της θρησκείας με βίαιους εξισλαμισμούς. Αυτή η τύχη επιφυλάχτηκε και για την Αλμωπία.
Εξαιτίας της προσηλυτιστικής μανίας των Τούρκων η Ορθοδοξία βρήκε καταφύγιο στις παρυφές του οροπεδίου. Ο Μητροπολίτης Μογλενών μετέφερε την έδρα του στη Νότια. Έτσι τα πάνω χωριά (Αετοχώρι, Νότια, Περίκλεια, Λαγκαδιά, Αρχάγγελος) απέκτησαν όμορφες εκκλησίες, εικονογραφημένες γύρω στο 1850 από λαϊκούς ζωγράφους από το Κρούσοβο. Ωστόσο, η τουρκική καταπίεση έγινε αβάσταχτη τον 17ο και τον 18ο αιώνα. Αποτέλεσμά της ήταν ο ομαδικός εξισλαμισμός των κατοίκων της Νότιας το Πάσχα του 1759 με πρόταση του ίδιου του Μητροπολίτη  Ιωάννη (βλέπε και Νότια).
Παρά την εξουθένωσή του ο ελληνισμός της περιοχής δεν έμεινε αμέτοχος στην εθνική προσπάθεια του 1821. Η ιστορία κατέγραψε τη δράση του οπλαρχηγού Αγγελή Γάτσου και του αδελφού του Πέτρου από τους Σαρακηνούς με τα παλικάρια τους, στην άμυνα της πολιορκημένης Νάουσας, το 1822, από το σφαγέα της Χαλκιδικής Μεχμέτ Εμίν. Αργότερα, κατά τις εξεγέρσεις που ξέσπασαν στη Μακεδονία το 1878 συγκροτήθηκαν και έδρασαν κατά των Τούρκων ένοπλα σώματα στον Αρχάγγελο, τη Λαγκαδιά και τα Μεγάλα Λιβάδια. Την εποχή αυτή η Αλμωπία αποτελούσε τον καζά (επαρχία) της Καρατζόβας, που υπαγόταν στο σαντζάκι (νομός) Θεσσαλονίκης. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας καθιερώθηκε για την περιοχή το όνομα Καρατζόβα (καρατζά οβασί = μαύρος κάμπος), που χρησιμοποιείται παράλληλα με αυτό των Μογλενών.
Σφοδρότατες συγκρούσεις έλαβαν χώρα στην Αλμωπία κατά τον Μακεδονικό Αγώνα (1904-1908). Ο Γενικός Πρόξενος του ελληνικού κράτους στη Θεσσαλονίκη και υπεύθυνος για τον Αγώνα Λάμπρος Κορομηλάς χαρακτήρισε την Αλμωπία «καρδίαν της Μακεδονίας» με την έννοια ότι η επικράτηση σ' αυτήν θα σήμαινε επικράτηση σε όλη τη Μακεδονία. Δεκάδες ανταρτικά σώματα προωθήθηκαν από την Ελλάδα ή συγκροτήθηκαν από Έλληνες της περιοχής και αντιτάχτηκαν με επιτυχία  στην άγρια και αιματηρή προσπάθεια των Βουλγάρων να επιτύχουν τον βίαιο εκβουλγαρισμό των κατοίκων της περιοχής. Από τα δραματικότερα γεγονότα της εποχής είναι η σύγκρουση που επέφερε το θάνατο του καπετάν Γαρέφη.
Η συμμετοχή των κατοίκων στον αγώνα αυτό υπήρξε αθρόα και αποφασιστική. Εκατοντάδες άντρες από τους Προμάχους, το Θεοδωράκι, την Ίδα, τον Αρχάγγελο, τη Λαγκαδιά, την Όρμα κ.λ.π. έλαβαν μέρος ως μαχητές, εμψυχωτές, ανταρταποδόχοι, οδηγοί, τροφοδότες, μεταφορείς όπλων και έδωσαν την υπεροχή στα ελληνικά όπλα.
Ο Αγγελής  Γάτσος καταγόταν από τους Σαρακηνούς της Αλμωπίας. Είχε ανάστημα γίγαντα, τραχιά φωνή και πρόσωπο με έντονα χαρακτηριστικά. Η ευσέβειά του γινόταν πολλές φορές θρησκοληψία. Τα κυριότερα γνωρίσματά του ήταν η ανδρεία και η γενναιότητα που έφταναν μέχρι την απερισκεψία. Από μικρός έφυγε από το χωριό του και πήγε στο Περισώρι Νάουσας, όπου εργαζόταν, και γι' αυτό δεν έμαθε καθόλου γράμματα. Νεαρός κατατάσσεται στα κλέφτικα σώματα, επικηρύσσεται από τους Τούρκους, και η γυναίκα του σέρνεται σκλάβα στα παζάρια της Θεσσαλονίκης. Την εποχή της επανάστασης ήταν 50 χρόνων. Μετά την πτώση και την καταστροφή της Νάουσας, στην άμυνα της οποίας έπαιξε σημαντικό ρόλο, διέφυγε μαζί με άλλους μακεδόνες οπλαρχηγούς στην νότια Ελλάδα. Εκεί συμμετείχε με τα παλικάρια του σε πολλές μάχες και εκτιμήθηκε ιδιαίτερα απ' τους οπλαρχηγούς της. Ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης θα τον αποκαλέσει "ανδρείο άνδρα". Ο στρατηγός Γιάννης Μακρυγιάννης τον αποκαλεί "γενναίο και αγαθό πατριώτη" . Στη Σκιάθο, στην Ύδρα, στην Εύβοια, στα Βασιλικά, στη Αταλάντη, στη μάχη της Ακρόπολης ξεχωρίζει η φυσιογνωμία του, και η φήμη του μετά τόσες επιτυχίες είναι διάχυτη σ' όλη την αγωνιζόμενη Ελλάδα. Η πρώτη ελληνική νίκη κατά του φοβερού Ιμπραήμ κερδίθηκε στην Καλαμάτα από τους Μακεδόνες του Καρατάσου και του Αγγελή Γάτσου, το "Μακεδονικό σώμα", όπως το αποκαλούσαν τότε. Στη μάχη του Πέτα και Κομπότι, όπου έλαβε μέρος με 60 Μακεδόνες, έχασε τον αδερφό του Πέτρο. Έλαβε μέρος με πολλούς Μακεδόνες στην ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου, κι η παρουσία του κρίθηκε απαραίτητη από τον αρχιστράτηγο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη για την αναχαίτιση του Ιμπραήμ. Μετά την απελευθέρωση έζησε στην Αταλάντη, όπου και πέθανε το 1839 πάμφτωχος και ξεχασμένος. Το νεαρό ελληνικό κράτος του απένειμε το βαθμό του συνταγματάρχη. Το πορτραίτο του με λιτό και εύστοχο λόγο το σκιαγραφεί ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη Φώτιος Χρυσανθακόπουλος στα απομνημονεύματά του: «Ο περίφημος καπετάνιος Γάτσος, ων εις τα όπλα εκ γενετής και σύντροφος αχώριστος του Ολύμπου και οι στρατιώτες του Μακεδόνες επολέμησαν εις τα Βασιλικά και τα Δερβενάκια γενναίως και οι Πελοποννήσιοι ευχαριστήθηκαν πολύ, διότι είδον άνδρας έχοντας ζήλον και εθνικισμόν μέγαν».
Ο Κώστας Γαρέφης από τις Μηλιές του Βόλου έφτασε στην Αλμωπία το 1904 και ορίστηκε να εξοντώσει τους Βούλγαρους οπλαρχηγούς Λούκα και Καρατάσο. Η σύγκρουση που έγινε στο χωριό Τσερνέσοβο υπήρξε επιτυχής για τους Έλληνες, αλλά επέφερε και τον θανάσιμο τραυματισμό του Γαρέφη (5 Αυγούστου 1906). Το χωριό προς τιμή του ονομάστηκε Γαρέφι. 

Απελευθέρωση

Την 4η Νοεμβρίου του 1912 και ενώ διαρκούσε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος, ένα μικρό ελληνικό στρατιωτικό άγημα εισήλθε στην Αριδαία και παρέλαβε την ήδη ελεγχόμενη από τον οπλαρχηγό Νίκανδρο Παπαϊωάννου και τους Προμαχιώτες αντάρτες του πόλη και περιοχή. Η Αλμωπία ενσωματώθηκε στην ελληνική επικράτεια μετά από 523 χρόνια τουρκικής σκλαβιάς.

 

 

 

© 2006 Γ.Λ. Εξαπλατάνου, επιμέλεια ιστοσελίδας: Θόδωρος Λ. Καρτσιώτης

Προτεινόμενη Ανάλυση: 1024 x 768